Thyateira Kazı Çalışmaları
Manisa İlinin Akhisar ilçe merkezinde yer alan Thyateira Antik kenti ve Hastane Höyüğü’ndeki Arkeolojik Kazılar Adnan Menderes Üniversitesi ile Dokuz Eylül Üniversitesi adına 2011-2021 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle Bakanlar Kurulu Kararı ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kapsamında Prof.Dr.Engin Akdeniz’in başkanlığında sürdürülmüştür. Yeni dönem kazıları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile Manisa Müzesi Müdürlüğü ve Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Dr.Öğrt. Üyesi Derya Erol bilimsel başkanlığında, 1 Ağustos 2024 tarihinde başlamıştır. Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Jeoloji ve Jeofizik Mühendislikleri Öğretim Üyeleri, Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü Öğretim üyelerinin de desteklediği 30 kişilik bir ekiple çalışmalar başlamıştır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ve Akhisar Belediyesinin eksiksiz desteği ile çalışmalar kesintisiz ve hızlı bir şekilde başlamıştır.
Çalışmalar Hastane Höyük ve Tepe Mezarlığı olarak isimlendirilen iki sektörde başlatılmıştır.
Thyateira’nın Tunç çağlarından daha erken dönemlerden itibaren yerleşim gördüğü düşünülmektedir. Thyateira’nın erken evrelerine ilişkin bulgular sistemli ve bilimsel çalışmalar ilerledikçe açıkça ortaya çıkacaktır. Thyateira’nın Antik Yunan döneminde Pelopeia ve Semiramis isimlerine sahip olduğu antik yazarlar tarafından ifade edilmektedir. Hellenistik dönemdeki ismine ilişkin net bilgiler olmamakla birlikte kentin Seleukoslar döneminde bir Katoikia olarak kurulduğu yine antik yazarlar tarafından ifade edilmektedir. Hellenistik dönem mimari unsurlar üzerinde yapılan ön çalışmalar, kentin katoikia olarak kurulsa da daha sonra hızlı bir gelişim göstererek büyük bir kent haline geldiğini gösteren özellikler taşımaktadır.
Thyateira, İ.Ö.226- 190 yılları arasında Attaloslar ve Seleukoslar arasında sürekli el değiştirmiştir. Bu durum İ.Ö.190 yılında Magnesia Muharebesi sonrasında Pergamon galibiyeti sonrasından İ.Ö.188 yılında yapılan Apameia barışı ile tüm Lydia bölgesindeki yerleşimlerle birlikte Thyateira da I Eumenes’in Pergamon krallığının egemenliği altına girmiştir. Kentin şimdiye kadar bilinen en eski sikkesi, II.Eumenes döneminde basılan kistaphorlardır.
Thyateira Kistophor gümüş. Hellenistik. Ön yüzde cysta mistica içerisinden yılan çıkmakta. Arka yüzde üstte şimşek demeti ve merkezde aplustrenin etrafını saran iki yılan
İ.S.131- 132 yılında Hadrianus tarafından kurulan Panhellenion birliğinin üye kentlerinden birisi olmuştur. Atina’nın merkez olduğu bu birlikte Hadrianus Panhellenion isimli yeni bir birlik oluşturularak Roma Hellen ilişkilerini iyi yönde geliştirmiştir. Antoninler döneminde Milet ve Tralleis’in yönetim merkezi sonrasında Thyateira’da Panhellenion birliğinin Asia yönetim merkezi olmuştur. Kent, Hadrian döneminde artan ve gelişen ticaretin de etkisi ile bölgede daha güçlü ve etkin olmaya başlayan zengin kentlerden birisi olmuştur.
Kentte ele geçirilen epigrafik belgeler içerisinde en erken örneklerinden birisinde Seleukos Erasına göre 37. Yılına yani İ.Ö.274 yılında tarihlendirilen Apollon Pityanos kültünün varlığı hakkında bilgi verilmektedir. Erken Roma İmparatorluk döneminde, kentin baştanrısının Apollon Tyrimnaios olduğu Prof.Dr. H. Malay tarafından tespit edilmiştir. Artemis Boreitene Thyateira’da Apollon’dan sonra gelen önemli bir kült olarak karşımıza çıkmaktadır. Hellenistik dönemden itibaren bu kültün kentte var olduğuna dair bilgiler elde edilmektedir.
Thyateira hem Lydia hem de Mysia bölgesinin kesişme noktasında yer almaktadır. Pergamon’dan başlayan Sardeis’e ve daha iç bölgelere ulaşan çok gelişkin bir yol ağının em önemli noktasında yer almaktaydı. Yol kavşağında yer alması, Kentin Roma döneminde ticarette daha da zenginleşmesine neden olmuştur. Seramik üretiminin ve ihracatının olduğu, dokumacılığın, deri ve diğer zanaat dallarının çok geliştiği her bir zanaat dalının kendi birliklerini kurduğu bilinmektedir. Yün üreticileri lanarioi, kumaş boyacıları bafeis, seramik üreticilerinin kurduğu karameis isimli dernekleri bulunmaktaydı.
Thyateira aynı zamanda Yuhanna İncil’inde adı geçen yedi kiliseden birisinin kurulduğu kenttir. Kentte kilisenin yerine ilişkin öneriler sunulsa da İ.S.1.yy’a tarihlendirilen ve kilise olarak kullanılabilecek bir yapı bulunmamıştır. Yapılacak olan çalışmalar bu ilk kilisenin olası yerine ilişkin bulguların elde edilmesini sağlayacaktır.
Ticaretin gelişmiş olması kentin zenginleşmesini sağlamış ve bölge içerisinde etkin ve çok güçlü bir şehir olmasına olanak tanımıştır. . Yapılacak olan çalışmalar ile Thyateira’nın zengin kent dokusuna ilişkin mimari yapıları ortaya çıkarılması planlanmaktadır.
