Thyateira ve Hastane Höyüğü Kazıları

Manisa İli Akhisar ilçe merkezinde yer alan Thyateira Antik kenti ve Hastane Höyüğü’ndeki Arkeolojik Kazılar, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi ile Dokuz Eylül Üniversitesi adına 2011-2021 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle Bakanlar Kurulu Kararı ve ardından Cumhurbaşkanlığımız Kararnamesi kapsamında farklı bilim insanlarından ve öğrencilerden oluşan bir ekiple, Prof.Dr.Engin Akdeniz’in başkanlığında sürdürülmüştür. Ekip, kazıların yanı sıra Tepe Mezarlığı’ndaki Sütunlu Roma Caddesi’nin restorasyonunda, Akhisar ve Manisa Müzesi’nin kuruluşunda, teşhir ve tanzim düzenlemelerinde, yöredeki arkeolojik alanların SİT kapsamında belirlenmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Bu kazılar, Prof.Dr.Engin Akdeniz’in talebi ve başvurusu üzerine 07 Temmuz 2022 tarihinde sonlandırılmıştır.

Prof.Dr.Engin Akdeniz başkanlığındaki ekip tarafından 2011-2021 yılları sürdürülen kazılara, öncesindeki TÜBİTAK projesi kapsamında yapılan yüzey araştırmalarına ve lisansüstü tezlere ilişkin bilgiler https://thyateirakazisi.deu.edu.tr/ internet sayfasının yanı sıra aşağıda listelenen makale, konferans/sempozyum bildirileri, kitap/kitap bölümleri ve lisansüstü tezlerinden edinilebilir;

Thyateira ve çevresi hakkında yayımlanmış hakemli dergi makaleleri;

Manisa Region in the Neolithic Age (Akdeniz E.), OLBA, cilt.19, ss.1-46, 2011 (Hakemli Dergi).

Late Bronze Age Potmarks From Thyateira – Hastane Höyüğü, (Akdeniz E., İreç M.,Doğan M.H.), TÜBA-AR:TÜRKIYE BILIMLER AKADEMISI ARKEOLOJI DERGISİ, cilt.31, sa.21, ss.61-74, 2023 (Hakemli Dergi).

Kentsel Bir Arkeolojik Miras: Akhisar Hastane Höyüğü, (Akdeniz E., Gür B.), Arkeoloji ve Sanat, cilt.168, sa.168, ss.39-48, 2021 (Hakemli Dergi).

Thyateira’daki Tapınak Kalıntısına İlişkin Değerlendirmeler, (AkdenizE., Erön A.), Anadolu Araştırmaları, cilt.23, sa.2020, ss.159-192, 2020 (Hakemli Dergi).

Akhisar Hastane Höyüğü Kazısının En Erken Buluntuları, (Akdeniz E.), Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, cilt.7, sa.1, ss.204-224, 2020 (Hakemli Dergi).

Thyateira/Hastane Höyüğü’nde Bulunan Anadolu Parsı Heykel Parçası Üzerine Düşünceler, (A.Erön), Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi 3 (2020), 82-97 (Hakemli Dergi).

Lydia Kültürünün Kuzey Lydia’daki İzleri: Thyateira-Hastane Höyüğü Kazıları’nda Bulunan Lydia Seramikleri, (Akdeniz E.,Erön A.), TÜBA-AR:TÜRKIYE BILIMLER AKADEMISI ARKEOLOJI DERGISI=TURKISH ACADEMY OF SCIENCES JOURNALOF ARCHAEOLOGY, sa.20, ss.79-92, 2017 (Hakemli Dergi).

Thyateira Kazısı Kemik Buluntuları ve Zooarkeolojik İncelemeler, (Kara M.E.,Turan E.,Akdeniz E., Erön A.), Cedrus: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi, cilt.5, sa.V, ss.131-153, 2017 (Hakemli Dergi).

Akhisar’daki Son Arkeolojik Kazı Sonuçlarının Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’yle Bağlantı Kurularak Değerlendirilmesi, (Akdeniz E., Akdeniz S. Türkiyat Mecmuası, cilt.27, sa.1, ss.1-14,2017 (Hakemli Dergi).

Kuzey Lydia’daki Thyateira’nın Erken Dönem Yerleşimi Hastane Höyüğü Kazısı (Akdeniz E.), TÜBA-AR:TÜRKIYE BILIMLER AKADEMISI ARKEOLOJİ DERGİSİ OJIDERGISI=TURKISHACADEMYOF SCIENCES JOURNALOF ARCHAEOLOGY, cilt.15, ss.21-45,2012 (Hakemli Dergi).)

Manisa Yöresindeki Prehistorik-Protohistorik Buluntu Merkezlerinin Dönemsel ve Coğrafi Dağılımı, (Akdeniz E.), Akdeniz Sanat Dergisi, cilt.3, sa.6, ss.1-26, 2010 (Hakemli Dergi).

Ulusal ve Uluslararası Konferans-Sempozyum Bildirileri;

Antik Dönemde Ekonomik ve Sosyal Bir Merkez Olarak Thyateira, Uluslararası Geçmişten Günümüze Manisa Sempozyumu, (E.Güngör Alper), Manisa Celal Bayar Üniversitesi, 21-23 Eylül 2022.

A Lentoid Flask From Dağdeviren Mound in Akhisar (Manisa) and An Evaluation On Aegean And Western Anatolian Flask Forms of the Second Milennium BC.”, INTERNATIONAL SYMPOSIUMON CULTURAL CONTINUITY, CHANGE AND INTERACTION IN THE AEGEANWORLD FROMTHE SECOND TO FIRSTMILLENNIUM BC, (Akdeniz E., Gür B.), 18 Kasım 2022.

A hoard of coins of Frankish Greece from Thyatira (western Turkey), (Akdeniz E., Laflı E., Çeken M.), Archaeology of Izmir and its close environs during the Middle Ages, İzmir, Türkiye,18 -19 Kasım 2022, ss.45-48.

2021 Yılı Thyateira ve Hastane Höyüğü Çalışmaları / 42.Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (N. Akıllı).

2018 Yılı Akhisar-Thyateira ve Hastane Höyüğü Kazıları, (Akdeniz E.,Dinç R.), 41.Uluslararazı Kazı Sonuçları Toplantısı, Diyarbakır, Türkiye, 17 -21Temmuz2019, cilt.41, ss.51-64, (Tam Metin Bildiri).

2017 Yılı Thyateıra ve Hastane Höyüğü Kazıları, (Akdeniz E., ErönA., Akıllı N.), Uluslararası 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, Çanakkale, Türkiye, 7 -11 Mayıs 2018, cilt.40, ss.671-682, (Tam Metin Bildiri).

2016 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı, (Akdeniz E., Erön A., Kaya Y.S.), Uluslararası 39.Kazı Sonuçları Toplantısı, Bursa, Türkiye, 22 -26 Mayıs 2017, cilt.2, ss.1-14, (Tam Metin Bildiri).

2015 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı, (Erön A., Akdeniz E.), 38.Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 23 -27 Mayıs 2016, cilt.38, ss.403-416, (Tam Metin Bildiri).

2014 Yılında Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü’nde Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmalar, (Akdeniz E., Erön A.), 37.Kazı Sonuçları Toplantısı, Erzurum, Türkiye,11 -15 Mayıs 2015, cilt.37, ss.81-94, (Tam Metin Bildiri)

2013 Yılında Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü’nde Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmalar Gaziantep 05 Haziran 2013 I cilt Ankara 2015 121 138 (AkdenizE., ŞahinM.K., ErönA.), 36.Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 2 -06 Haziran 2014, cilt.36, ss.121-138, (Tam Metin Bildiri).

2012 Yılında Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü’nde Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmalar, (Akdeniz E.), 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 27 -31 Mayıs 2013, cilt.35, ss.124-139, (Tam Metin Bildiri).

2011 Yılı Akhisar Thyateira Kazıları 34 Uluslararası Kazı sonuçları Toplantısı Çorum 31 Mayıs 2012, (Akdeniz E.), 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 28 Mayıs -01Haziran2012, cilt.34, ss.429-444, (Tam Metin Bildiri).

2010 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik Protohistorik Yüzey Araştırmaları, (Akdeniz E.,), 29.Araştırma Sonuçları Toplantısı, Malatya, Türkiye, 23 Mayıs 2011 – 28 Mayıs 2001, cilt.33, ss.51-68, (Tam Metin Bildiri).

2009 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik Protohistorik Yüzey Araştırmaları, (Akdeniz E.), 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 24 – 28 Mayıs 2010, cilt.32, ss.83-98, (Tam Metin Bildiri).

2008 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik Protohistorik Yüzey Araştırmaları, (Akdeniz E.), 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, Türkiye, 25 – 29 Mayıs 2009, cilt.31, ss.153-174, (Tam Metin Bildiri).

2007 Yılında Manisa İli ve İlçelerinde Yürütülen Prehistorik Protohistorik Yüzey Araştırmaları, (Akdeniz E.), 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt (Ankara-27 Mayıs 2008), Ankara, 2009, 26 – 30 Mayıs 2008, cilt.26, ss.255-266, (Tam Metin Bildiri).

Archeogeophysical GPR Studies at the Turkey Manisa Akhisar Thyateira Ancient City Archeological Excavation Site, (Avcı K., Hoşkan N., Yüksel F. A., Akdeniz E.), Enviromental and Engineering Geophysical Society, March 16-20 2014, Boston., California, Amerika Birleşik Devletleri, 16 Mart 2014.

Manisa Akhisar Tepe Mezarı ve Hastane Höyüğü’nde 2012 Yılı Arkeojeofizik Araştırmaları, (F. A. Yüksel), 35. Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 27-31 Mayıs 2013, Muğla.

Thyateira Seramik Çalışmaları 2013-2014 Arkeometrik Analiz Sonuçları, (B. Tekök- A. A. Akyol-Y. K. Kadıoğlu-G. Albuz), Araştırma Sonuçları Toplantısı 31, Ankara 2016, 311-330.

Protohistorical Excavation at Hastane Höyük in Akhisar, (N.Akıllı), Archeology and History of Lydia from the early Lydian period to late antiquity, 2017.

Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı 2015-2018 Yılı Lüle Buluntular, (G. Ayhan), 22. Uluslararası Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 24-26 Ekim, İstanbul, 2018, 113.

Tepe Mezarlığı (MANİSA/Akhisar) İskeletlerinin Biyoarkeolojik Analizi, (S. Eroğlu Çelebi), 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Diyarbakır, 2019.

Akhisar Ovası ve Dağlık Çevresinde (Kültürel Değişim ve Etkileşim Kapsamında) Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması 2024 Yılı Sonuçları, (N.Akıllı), 45. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu.

Kitaplar;

Dağdeviren Höyük, Excavations and finds from an Early Bronze Age settlement and cemetery in western Anatolia, BAR İnternational Series 3234, Eylül 2025.

Tarih Öncesinden İlk Demir Çağına Manisa, (Akdeniz E). Akhisar Belediyesi, Manisa, 2011

Akhisar Gezi Rehberi (Akdeniz E., Şahin M.K.); Akhisar Belediyesi, Manisa, 2014.

Thyateira I:Thyateira İçin 11Yıl (2011-2021 Dönemi Kazılarının Sonuçlarına İlişkin Yazılar), (Ed.Akdeniz Engin, Gür Barış, Akıllı Nihal), Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2022.

Thyateira II: Dağdeviren Höyüğü MÖ II. Binyıl Buluntuları (Akdeniz E., Gür B.), Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2024.

Thyateira III (Yayın çalışmaları devam etmektedir).

Lisansüstü tezler;

N.Akıllı, Dağdeviren Höyüğü İlk Tunç Çağı Buluntularının Batı Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022

M. Coşkun, “Thyateira Hastane Höyüğü Mezarlarının Arkeolojik ve Antropolojik Olarak İncelenmesi”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020

M.Aktaş, Erken Lydia dönemi tarihi ve arkeolojisi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.

E. Maden, “Thyateira Antik Kenti Roma Dönemi Seramikleri (2012-2015 yılları arası)”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019

M. S. Çakan, “Hastane Höyüğü Kazılarında Ele Geçen Erken Lidya Seramikleri Işığında M.Ö 8-6. yüzyıllar arasında Thyateira Antik Kenti”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018

Z. Erat, “Orta Tunç Çağı’nda Akhisar ve Çevresi (Hastane Höyüğü Kazı Sonuçlarının da Katkılarıyla)”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017

D. Çelepkolu, “Son Tunç Çağı’nda Akhisar ve Çevresi (Hastane Höyüğü Kazı Sonuçlarının da Katkılarıyla)”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.

M.Zaybak, İlk Tunç Çağı’nda Akhisar Ovası, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.

M.Mimaroğlu, Gediz havzasının Son Tunç Çağı tarihi coğrafyası Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.

E .Erdan, Kum Çayı vadisi ve yakın çevresinde İlk Tunç Çağı yerleşim dokusu, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.

1 Ağustos 2024 tarihinden itibaren T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile Manisa Müzesi Müdürlüğü Başkanlığında,  Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Dr.Öğrt. Üyesi Derya Erol bilimsel danışmanlığında kazılara yeniden başlanmıştır. Aşağıdaki metin ve görseller Dr.Öğrt.Üyesi Derya Erol’a aittir;

Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Jeoloji ve Jeofizik Mühendislikleri Öğretim Üyeleri, Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü Öğretim üyelerinin de desteklediği  30 kişilik bir ekiple çalışmalar başlamıştır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ve Akhisar Belediyesinin eksiksiz desteği ile çalışmalar kesintisiz ve hızlı bir şekilde başlamıştır.

 Çalışmalar Hastane Höyük ve Tepe Mezarlığı olarak isimlendirilen iki sektörde başlatılmıştır.

Thyateira’nın Tunç çağlarından daha erken dönemlerden itibaren yerleşim gördüğü düşünülmektedir. Thyateira’nın erken evrelerine ilişkin bulgular sistemli ve bilimsel çalışmalar ilerledikçe  açıkça ortaya çıkacaktır. Thyateira’nın Antik Yunan döneminde Pelopeia ve Semiramis isimlerine sahip olduğu antik yazarlar tarafından ifade edilmektedir. Hellenistik dönemdeki ismine ilişkin net bilgiler olmamakla birlikte kentin Seleukoslar döneminde bir Katoikia olarak kurulduğu yine antik yazarlar tarafından ifade edilmektedir. Hellenistik dönem mimari unsurlar üzerinde yapılan ön çalışmalar, kentin katoikia olarak kurulsa da daha sonra hızlı bir gelişim göstererek büyük bir kent haline geldiğini gösteren özellikler taşımaktadır.

Thyateira, İ.Ö.226- 190 yılları arasında Attaloslar ve Seleukoslar arasında sürekli el değiştirmiştir. Bu durum İ.Ö.190 yılında Magnesia Muharebesi sonrasında Pergamon galibiyeti sonrasından İ.Ö.188 yılında yapılan Apameia barışı ile tüm Lydia bölgesindeki yerleşimlerle birlikte Thyateira da I Eumenes’in Pergamon krallığının egemenliği altına girmiştir.  Kentin şimdiye kadar bilinen en eski sikkesi, II.Eumenes döneminde basılan kistaphorlardır.

Thyateira Kistophor gümüş. Hellenistik. Ön yüzde cysta mistica içerisinden yılan çıkmakta. Arka yüzde üstte şimşek demeti ve merkezde aplustrenin etrafını saran iki yılan

İ.S.131- 132 yılında Hadrianus tarafından kurulan Panhellenion birliğinin üye kentlerinden birisi olmuştur. Atina’nın merkez olduğu bu birlikte Hadrianus Panhellenion isimli yeni bir birlik oluşturularak Roma Hellen ilişkilerini iyi yönde geliştirmiştir. Antoninler döneminde Milet ve Tralleis’in yönetim merkezi sonrasında Thyateira’da Panhellenion birliğinin Asia yönetim merkezi olmuştur.  Kent, Hadrian döneminde artan ve gelişen ticaretin de etkisi ile bölgede daha güçlü ve etkin olmaya başlayan zengin kentlerden birisi olmuştur.

Kentte ele geçirilen epigrafik belgeler içerisinde en erken örneklerinden birisinde Seleukos Erasına göre 37. Yılına yani İ.Ö.274 yılında tarihlendirilen Apollon Pityanos kültünün varlığı hakkında bilgi verilmektedir. Erken Roma İmparatorluk döneminde, kentin baştanrısının Apollon Tyrimnaios olduğu Prof.Dr. H. Malay tarafından  tespit edilmiştir. Artemis Boreitene Thyateira’da Apollon’dan sonra gelen önemli bir kült olarak karşımıza çıkmaktadır. Hellenistik dönemden itibaren bu kültün kentte var olduğuna dair bilgiler elde edilmektedir.

Thyateira hem Lydia hem de Mysia bölgesinin kesişme noktasında yer almaktadır. Pergamon’dan başlayan Sardeis’e ve daha iç bölgelere ulaşan çok gelişkin bir yol ağının em önemli noktasında yer almaktaydı. Yol kavşağında yer alması, Kentin Roma döneminde ticarette daha da zenginleşmesine neden olmuştur. Seramik üretiminin ve ihracatının olduğu, dokumacılığın, deri ve diğer zanaat dallarının çok geliştiği her bir zanaat dalının kendi birliklerini kurduğu bilinmektedir. Yün üreticileri lanarioi, kumaş boyacıları bafeis, seramik üreticilerinin kurduğu karameis isimli dernekleri bulunmaktaydı.

Thyateira aynı zamanda Yuhanna İncil’inde adı geçen yedi kiliseden birisinin kurulduğu kenttir. Kentte kilisenin yerine ilişkin öneriler sunulsa da İ.S.1.yy’a tarihlendirilen ve kilise olarak kullanılabilecek bir yapı bulunmamıştır. Yapılacak olan çalışmalar bu ilk kilisenin olası yerine ilişkin bulguların elde edilmesini sağlayacaktır. 

Ticaretin gelişmiş olması kentin zenginleşmesini sağlamış ve bölge içerisinde etkin ve çok güçlü bir şehir olmasına olanak tanımıştır. . Yapılacak olan çalışmalar ile Thyateira’nın zengin kent dokusuna ilişkin  mimari yapıları ortaya çıkarılması planlanmaktadır.